Zengin kuzey ülkelerinde olduğu gibi yoksul güney ülkelerine de sağlık sisteminde yaşanan kriz bizi derinden etkiliyor. Sağlık hizmet sunumunda, hekimlik mesleğinin uygulanmasında, moral değerlerde ve düşünce sistematiğimizde önemli bir alt üst oluş yaşanıyor.
AKP Hükümeti’nin uygulamaya koyduğu ‘Sağlıkta Dönüşüm Programı’ öncesinde de tıp alanında ve sağlık hizmetlerinde bir çok sorunla baş etmeye çalışıyorduk. Kamusal sağlık hizmetinin kendi içindeki eksikliklerinin ve yanlışlıklarının yanı sıra tıbbi teknolojideki gelişim, tıp biliminde yaşanan baş döndürücü ilerlemelerin yarattığı sorunlar bir arada yaşanıyordu. Yaşanan sorunları, bir birinden ayrıştırıp aynı zamanda da birbiriyle ilişkilendirip bütünlüklü çözümler üretemeden, sağlık alanı dışında yaşanan gelişmeler ile birlikte sorunlarımız daha da derinleşti. Sosyal devletin tasfiyesi doğrultusunda atılan adımlar ve sağlığın pazar ekonomisi kuralları içinde yeniden biçimlendirilmesi politikası, yani ‘Sağlıkta Dönüşüm Programı’ sağlık çalışanlarının ve hekimlerin tepkilerini de açığa çıkardı.
TTB’nin ‘herkese eşit, ücretsiz ve ulaşılabilir, nitelikli sağlık hizmeti’ amacı doğrultusunda teorik birikimlerini kamusal sağlık hizmetlerinin ağırlıklı olduğu bir dönemde yaratmıştır. Bu dönem kapanmaktadır. Sosyal devlet anlayışının sonlandırılmaya, buna uygun değerlerin oluşturulmaya ve kavramlara yeni anlamların yüklenmeye çalışıldığı bir konjonktür içindeyiz. Kısacası insani tüm birikimlerin ticarileştirilmeye çalışıldığı bir dönemi yaşıyoruz. Herkese eşit, ücretsiz ve ulaşılabilir, nitelikli sağlık hizmeti amacımızı yaşadığımız konjonktürün dinamikleri içinde yeniden üretmek için tabip odalarının yapılanmaları gözden geçirmek, uygun çalışma anlayışları geliştirmek ve birikimlerimizi yenilemek görevi ile karşı karşıyayız. Geçmiş birikimleri göz ardı etmeden, ama onunla yetinen ve onları tekrar eden bir yaklaşımla içinde yaşadığımız sorunlarla baş edebilmemiz ve geniş hekim kesimlerine ulaşmamız, onları harekete geçirebilmemiz pek olanaklı görülmüyor.
Yaşanan toplumsal kriz sağlıkta yaşanan krizle iç içe ilerliyor. Bu nedenle tıpta yaşanan sorunlar ile sağlık alanına dışarıdan gelen ve onu derinden etkileyen sorunları ayrı ancak bütüncül olarak ele almak gerekiyor. Ancak bu şekilde sağlıkta dönüşüm programına karşı daha etkili ve aynı zamanda köklü bir karşı koyuş sağlanabilir. Sadece sağlık alanını dışarıdan etkileyen sosyal politikalara indirgenmiş ve tıp orijinli sorunları göz ardı eden çalışma ve mücadele anlayışının bizleri sıkıntıya sokacağı açıktır. Çünkü, iktidar odaklarınca oluşturulan sağlık politikaları doğrultusunda önerilen –dayatılan- çözümlerde, tıbbın kendisinden kaynaklanan sorunlardan da çok iyi yararlandıkları görülmektedir. Ayrıca hasta haklarına ilişkin tanımlamaları ve tartışmaları da kendi politikalarının hayata geçmesinde ustalıkla kullandıkların tespit etmek gerekiyor. Bizlerin tüm bu konulara ilişkin yeterli tartışmalar yürütmediğimiz ve çözümler üretmediğimiz takdirde karşı politikaların etkinliğini daha da güçlendireceği açıktır.
Tartışmalarımızı zenginleştirmek amacıyla, diğer ülkelerde de yaşanan bazı tartışma noktalarını ortamımıza taşımak istiyorum:
*Tıbbi teknolojik gelişim ve tıp biliminde hız kazanan ilerlemeler ve hekimlerin bu gelişmeler karşısındaki durumları önemli bir sorun başlığını oluşturmaktadır. Sadece Fransa’da tıbbi dergilerde yayınlanan makale sayısı 25 bini buluyor. Dünyada yaklaşık; 4 bine ulaşan ilaç temelli tedavi yöntemi, 850 biyolojik, 1000 görüntüleme, 1 500 – 10 000 ne yakın cerrahi müdahale tipi ve 300 bine ulaşan ve önerilen tıbbi ürün bulunduğu söylenmektedir.
*Ortaya çıkan tıbbi bilgi birikim ve tedavi biçimlerindeki gelişim hekimlik mesleğinde önemli parçalanmaya yol açmıştır. Örneğin 50 yıl önce Avrupa ülkelerinde tıpta uzmanlık sayısı 10 civarındayken, bu gün tıp fakültelerinde tanınan uzmanlık sayısı 60’şa ulaşmış, gerçekte ise bunun daha da fazla olduğu ifade edilmektedir. Sadece kardiyolojide 12 yan dal uzmanlığından bahsedilmektedir.
*Hastanın tedavisinde fizyoterapist, psikolog, odiyolog vb. 100’e yaklaştığı söylenen, diğer sağlık mesleklerinin ortaya çıkışı ve gelişimi sağlık hizmeti anlayışını ve yapılanmasını doğrudan etkilemektedir.
Bu gelişmeler hekimlik mesleğini doğrudan etkilemiş ve hekimlerde de farklı yaklaşımları ve refleksleri açığa çıkarmıştır. Sağlıkta Dönüşüm Programı göz ardı etmeden sorunları bütünlüklü olarak ele alan mücadele ve tartışmaların birlikte yürütüldüğü ( iş yaparken tartışmak hız azaltır anlayışına kapılmadan) bir süreci hayata geçirmek üzere sorularımızı doğru olarak sormak ve cevaplar üretmek göreviyle karşı karşıya olduğumuzu düşünüyorum.
Bu nedenle; başta hekimlik anlayışımız ve yapılanması olmak üzere, pratisyen hekimlik ve tıpta uzmanlıklar, gelişen para medikal hizmetler, hastanın tedavi hakkı ve hekimin mesleki bağımsızlığı, reçete kısıtlamaları vb. ilişkin bazı sorularımı sizlerle paylaşmak istiyorum. Sorularımızı doğru olarak sormak ve ortaklaştırmak, sonrada birlikte cevaplar geliştirmenin yararlı bir yol olabileceği düşüncesiyle…
BAZI TARTIŞMA SORULARI
I- SAĞLIK SİSTEMİNİN KRİZİ
A- Sağlık Alanından Kaynaklanan Nedenler
1-Sağlık sisteminde yaşanan sorunların nedeni sadece ekonomik nedenlere mi dayanmaktadır?
2-Hızlı teknolojik gelişim ve bilgi birikimindeki patlama hekimlik mesleğini nasıl etkiliyor?
3-Uzmanlık ve yan dallardaki artışın yol açtığı iş bölünmesinin hekimlik pratiğine ve hastaya olan etkileri?
4-Paramedikal hizmetlerin gelişiminin hekimlik mesleğine olan etkileri ve sağlık sistemindeki yeri?
5-İnformel (paramedikal ) yapı içindeki hastaya gereğinin yapılıp yapılmadığını kim, nasıl değerlendirecek?
6-İnformel ağın ayrı bir yapılanma haline gelmesi durumunda tedavinin koordinasyonu nasıl sağlanacak?
7-Geri ödeme kuruluşlarının ile paramedikal hizmet ilişkisi nasıl sağlanacak?
8-Bu ağın girişimcileri-sürükleyicileri kim/ kimler olacaktır?
B- Sağlık Dışı Nedenler
1-Sosyal devletin tasfiyesi sağlık sistemini nasıl etkiliyor?
2-Moral değerlerdeki değişim sağlık sistemi nasıl etkiliyor?
3-Politikacıların ‘sınırlı imkanlar temelinde tercihte bulunma, karar verme ve uygun kullanım’ politik söylemleri ile paralel kamu sağlık hizmetlerini ve görevlilerinin sürekli kötülemelerini toplumu ve hekimleri nasıl etkilemektedir?
II- MESLEKİ BAĞIMSIZLIK
1-Hekimler, günümüzde mesleklerini bağımsız ve özgürce mi icra etmektedir?
2- Mesleki bağımsızlığın tıbbi deontolojideki yeri nedir?
3-Mesleki bağımsızlık ve hekimin tedavi özgürlüğü arasındaki ilişki nedir ve nasıl olmalıdır?
4-Mesleki bağımsızlık ve hastanın tedavi hakkı arasındaki ilişki nedir ve nasıl olmalıdır?
5-Kamuda çalışan kamu görevlisi hekimle özel sektörde çalışan ücretli hekimin mesleki bağımsızlıkları aynı mıdır ve ne tür müdahalelere maruz kalmaktadırlar?
6-Ücretli çalışmadan mesleki bağımsızlık nasıl etkilenir?
7-Mesleki bağımsızlık ve tedavi özgürlüğü bir başkasına (kişi ve/veya kuruluşa) devredilebilir mi?
8-Mesleki bağımsızlık Anayasal bir hak mıdır?
9-Hastanın istekleri mesleki bağımsızlığı ne ölçüde etkiler?
10-Hekimin mesleki bağımsızlığı ilkesi ile hastanın hekim seçme özgürlüğü arasındaki ilişki nedir?
11- Ekonomik uyum ile tedavi özgürlüğü ne ölçüde bağdaşabilir?
12-İlaç ve tıbbi ürün firmalarının mesleki bağımsızlık üzerine etkileri ne düzeydedir ve nasıl olmaktadır?
13-Geri ödeme kuruluşları mesleki bağımsızlık için bir tehdit kaynağı mıdır?
14-Özel sigorta sistemleri ABD’de olduğu gibi reçete ve bağımsız hekimlik uygulamalarını sınırlamasının hasta haklarına etkileri neler olabilir?
15-Hekimlerin sağlık sigortası sisteminin yönetiminde yer almaları mesleki bağımsızlıklarını korumalarına yardımcı olabilir mi ?
16-Mesleki bağımsızlık için nasıl bir toplumsal finans sistemi gerekir?
III- MESLEKİ NİTELİK
1-Kötü hekimlik uygulamalarına karşı nitelikli sağlık hizmeti, tedavide tıbbi müdahalelerin uygun kullanımı ve bunların denetimi nasıl ve hangi mekanizmalarla sağlanabilir?
2-Üniversite ve eğitim hastanelerinde hekimlerin günlük çalışma sürelerinde
a. Eğitim, bilimsel dergilerin izlenmesi, meslektaşlar ile paylaşım vb. için gereken süre ne olmalıdır?
b. Medikal hizmetler için gereken süre ne olmalıdır?
3-Tüm hekimler okumuş olarak deontolojik prensipleri koruyabilirler mi?
4-Hekimler uzmanlık alanlarına ait tüm makaleleri okumadan ve teknolojik gelişmeleri yakından izlemeden uzmanlıklarının gereklerini ne ölçüde yerine getirebilirler?
5-Bu sistemde GP rolü nedir? Niçin sınırlı bir alanı kapsayan uzmanlık alanları daha iyi ücretlendirilirken daha geniş bir alanı ve birikimi gerektiren GP de ücretler daha azdır?
IV- HEKİMLİK MESLEĞİNİN KONUMU
1-Kamu hukukunda hekimin yeri nedir ve ne olmalıdır?
2-Kamuda çalışan kamu görevlisi hekimle özel sektörde çalışan ücretli hekimin hak ve sorumluluklarının esası nedir?
3-Kamunun kamu görevlisi hekime karşı sorumlulukları nedir ve ne olmalıdır?
4-Ücretli çalışan hekime karşı işvereninin sorumlulukları nedir ve ne olmalıdır?
5- İş akti ile çalışan hekim ile bir işçinin emeğini işverenine sunmasının kuralları aynı mıdır?
V- HEKİMLİKTE TEDAVİ-MALİYET ANLAYIŞI
1-Hekimin öneri ve müdahalelerinde tedavinin etkinliği ve kalitesi ile ekonomik maliyet arasındaki uyum ne olmalı?
2-Tüm hastalar için tıbbi inceleme hep aynı mıdır? Niçin geri ödeme kuruluşları GP ve uzmanlık alanları için sabit sınırlama getiriyor?
3-Uzmanların hakim oldukları uzmanlık alanına ilişkin reçete yazmaları sınırlandırılmalı mıdır?
VI- HASTA HAKLARI
1-Hastaların büyük bir çoğunluğunun uzmanlık alanlarının tam olarak neleri kapsadığını bilmeden hekimlerini özgürce seçmeleri mümkün müdür?
2-Hastanın bilgilenme hakkından hekimler, hastalar ne anlıyor, sistem ise neyi kastediyor? Bilgilendirme hangi temelde nasıl olmalı ve neleri kapsamalıdır?
3- Hastanın tedavi olma hak ve özgürlüğüne geri ödeme kuruluşları ne ölçüde uyuyor?
4-Uzmanlık alanları ve sağlık meslekleri karmaşası içinde hastaları kim yönlendirecektir?
